Szkoła Podstawowa nr 2 im. Bohaterów 10 Sudeckiej Dywizji Piechoty w Lwówku Śląskim

Koniec drugiej wojny światowej zastał Lwówek Śląski w znacznej części zniszczony. Miasto wyzwolone 16-17 II 1945 r. ostatecznie zostało zajęte przez wojska radzieckie 8-9 V. W ciągu kilkunastu następnych tygodni została utworzona polska administracja. Powstanie Komendy Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego zachęcało do osadnictwa. Dla przybywających, oprócz służby zdrowia, zaczęto organizować pierwsze sklepy i zakłady. Przybywali tu zarówno repatrianci z województw centralnych, jak i dawnych kresów wschodnich. Lwówek Śl. i jego okolice przekazano głównie na zasiedlanie przez żołnierzy i ich rodziny, w szybkim czasie dał się odczuć deficyt różnych profesji. Dlatego wśród przybywających tu cywilów, pierwszeństwo mieli ci rzemieślnicy, których najbardziej brakowało. Pilnie poszukiwano urzędników, księży oraz nauczycieli.

W takich warunkach we Lwówku Śl. rodziła się powojenna szkoła. Działania te zgodne były z polityką kształtującego się polskiego rządu, który widział w rozwoju szkolnictwa integrację mieszkańców oraz odrodzenia polskości na Dolnym Śląsku.

W oparciu o uprawnienia Wydziału Oświaty na Okręg Administracyjny Dolnego Śląska (z dnia 10 lipca 1945 r.) rozpoczęto organizację szkolnictwa na terenie powiatu lwóweckiego. Pełnomocnik z Jeleniej Góry Wojciech Tabaka i Jeleniogórski Inspektor Szkolny Bronisław Piórkowski polecili burmistrzowi zabezpieczenie budynków szkolnych, pomocy naukowych i mieszkań dla nauczycieli.  Zalecali, by dnia 1 września 1945 r. a nawet wcześniej otworzyć szkoły. Dla zachęcenia osadzania się w okolicy nauczycieli, sugerowano nadawanie każdemu nauczycielowi po 2 ha ziemi i inwentarz żywy. Trudność pojawiała się jednak, gdy pedagodzy chcieli jako miejsce zamieszkania wybrać miasto.

         Tworzenie sieci szkół i powiększająca się ilość nauczycieli wymusiła w Starostwie utworzenie Referat Oświaty i Szkolnictwa zwanego Inspektoratem. Pierwszym Inspektorem Szkolnym na terenie powiatu lwóweckiego został Albin Ratajski. Tymczasem przebywająca w mieście od sierpnia 1945 r. nauczycielka Henryka Szpak, po uzyskaniu zgody Inspektora Szkolnego rozpoczęła zapisy dzieci do szkoły. W tym celu spotykała się z osadnikami i repatriantami, odwiedzała nieliczne lwóweckie urzędy, instytucje oraz domy prywatne, zachęcając rodziców by ich pociechy rozpoczęły lub kontynuowały edukację. Kilka dni później, na początku września przybyła do Lwówka Śl. wieloletnia nauczycielka Helena Pielarska, która szybko włączyła się w organizowanie lwóweckiej szkoły.

         Dzięki wysiłkom i ogromnej pracy tych trzech osób w dniu 8 września 1945 r. odbyły się pierwsze (nieoficjalne) zajęcia w lwóweckiej szkole. Do dwóch klas łączonych uczęszczało w sumie 28 uczniów. Stąd w klasie od I – IV oraz V – VII było zapisanych po kilkanaście osób. Lekcje odbywały się w dwóch przywróconych do użytku salach, znajdujących się na parterze w północnej części budynku (obecnie szkoła średnia - Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących).

         Helena Pielarska tak wspominała pierwsze dni: „Budynek szkolny, choć okazały, robił przykre wrażenie. Dach świecił dziurami jak sito, gdzie niegdzie zwisały niebezpieczne dachówki. Okna bez futryn, nie mówiąc o szkle. W salach kupy gruzów, z gruzami zmieszane niemieckie książki, pomoce naukowe, rury popękane. Na dziedzińcu przed jednym z wejść ogromny lej po wybuchu pocisku.”

         17 października 1945 r. pierwszym kierownikiem szkoły został pod porucznik Kazimierz Banach. W szkole prowadziła zajęcia z fizyki, chemii, wychowania fizycznego, a także dyrygował chórem szkolnym. Henryka Szpakówna nauczała języka polskiego, natomiast Helena Pielarska geografii i historii.

         W listopadzie 1945r. zmienił się Inspektor Szkolny, został nim po Bolesław Błaszczyński. Był on głównym inicjatorem uroczystego (oficjalnego) otwarcia lwóweckiej szkoły podstawowej. W tym celu został powołany Komitet Organizacyjny, który wyznaczył datę zjazdu na 20 grudnia 1945 r. Uroczystemu spotkaniu przewodniczył Pełnomocnik Rządu Zygmunt Mościcki. W trakcie spotkania ustalono, że pierwsza szkoła podstawowa we Lwówku będzie nosiła imię „Dzieci Piastów”. Po zakończeniu spotkania dla uczestników ksiądz Loszke odprawił uroczyste nabożeństwo. Po mszy udano się w kierunku budynku, gdzie w wyremontowanej specjalnie na tę uroczystość auli, na honorowej ścianie umieszczono wizerunek orła białego a obok słowa Juliusza Słowackiego:

„ Niech żywi nie tracą nadziei

przed Narodem niosą oświaty kaganek”

To wielkie wydarzenie dla Lwówka Śl. zostało opisane w „Pionierze” (1946, nr 3), jednej z pierwszych i najpopularniejszych gazet, jakie ukazywały się na Dolnym Śląsku. Tytuł artykułu brzmiał „Jeszcze jedna polska szkoła na Dolnym Śląsku”, a zapisano w nim m.in.: Dnia 20 XII 1945 r. odbyło się (...) uroczyste otwarcie publicznej szkoły powszechnej im. Dzieci Piastów. W uroczystościach tych wzięły udział organizacje społeczne”.

         Początkowo szkoła funkcjonowała bez wody i prądu. Brakowało podręczników, programów i bibliotek. Czasami w szkole był jeden podręcznik, często więc teksty przepisywano na taką ilość kartek, by starczyło dla każdego ucznia. Nauczyciele starali się zdobywać podręczniki i inne środki dydaktyczne na własną rękę np. prosząc o nie znajomych lub oddając własne zbiory. Helena Pielarska zapisała we wspomnieniach: „Lektur dla dzieci nie było, pojechałam do Częstochowy, gdzie przebywałam w czasie okupacji, tam zdobyłam kilkadziesiąt książek – to była pierwsza biblioteka.”

Innym sposobem zdobywania funduszy na zakup niezbędnych rzeczy a przede wszystkim książek, było organizowanie zabaw, imprez kulturalno – rozrywkowych, przedstawień amatorskich, z których dochód przeznaczano właśnie na cele szkoły. Korzystano także ze zbiórek Komitetów Rodzicielskich oraz z pomocy instytucji i przedsiębiorstw.

Pomoce szkolne i mapy wykonywali także uczniowie, którzy poświęcali swój czas również na porządkowanie budynku szkoły. Zdarzało się, że pod nadzorem rzemieślników wykonywali także instalacje elektryczne i wodne. Chcąc uczęszczać do szkoły, uczniowie pieszo często pokonywali duże odległości, nawet ponad 4 kilometry.

         Te trudne chwile tak o to opisała Helena Pielarska: „ Szkoła zasypana gruzem, okna bez szyb, ogrzewanie centralne nieczynne. [Dlatego zimą klasy i kancelarię szkolną ogrzewano paląc w małych, żelaznych piecykach.] Na razie sprzątnęłyśmy dwie sale i tak zaczęłyśmy naukę z koleżanką Szpak w klasach łączonych. Nadeszły mrozy, wstawiono piece przenośne, które niewiele dawały ciepła, bo atrament w kałamarzach zamarzał. Po przybyciu kolegi Banacha, który objął kierownictwo szkoły, zaczęło się poszukiwanie pomocy do nauki. Mapy, obrazy poniemieckie przenieśliśmy ze starego muzeum, przedmioty czyściło się, katalogowało. Remont szkoły przeprowadził inżynier Kraczkiewicz, który wrócił z obozu w Marmau, a żona jego była pierwszą przewodniczącą Komitetu Rodzicielskiego.”

         Mimo dużych trudności nauczyciele pracowali po kilkanaście godzin. Często zajęcia prowadzili po osiem godzin dziennie, a po lekcjach pomagali dzieciom słabszym w nauce. Wspólnie z uczniami czytali obowiązujące lektury. Dzięki ogromnemu poświęceniu i ich pracy w ciągu kilku lat we Lwówku Śl. zakończył się główny etap państwowej „walki z analfabetyzmem”.

         Na konferencji nauczyciel powiatu w dniu 15 kwietnia 1946 r. powołano Oddział Powiatowego Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP) z siedzibą w budynku władz powiatowych (dawny pałac Hohenzollernów - dziś budynek Urzędu Gminy i Miasta Lwówek Śląski oraz Starostwa Powiatowego). Później Oddział ZNP miał swoją siedzibę w domu przy ul. Marszałka Roli – Żymierskiego.

 Sprawozdanie z działalności za lata 1945-1946 wykazało na dzień 1 września 1946 r. łącznie 92 członków, w tym 32 z Lwówka Śl. Według stanu na dzień 1 października 1946 r. liczba nauczycieli w ZNP wynosiła już 101 osób. Do ZNP wstępowało się wówczas na zasadzie dobrowolności, dlatego nie wszyscy nauczyciele byli jego członkami.

         Od początku działalności głównym zadaniem ZNP było organizowanie pomocy dla nauczycieli niekwalifikowanych. W latach 40’tych w wielu szkołach pedagogami zostawali zdemobilizowani żołnierze lub żony oficerów. Na ogólną liczbę 101 pedagogów - 30 (29, 7%) nie posiadało pełnych kwalifikacji. Dlatego zaczęto urządzać dokształcające konferencje rejonowe w trakcie, których odbywały się lekcje pokazowe z różnych przedmiotów. Ponadto odczytywano referaty z zakresu metodyki nauczania oraz zapoznawano uczestników z programami nauczania i sposobami i realizacji. W roku szkolnym 1946/1947 i w pierwszym półroczu 1948 r. zorganizowanych zostało 14 takich spotkań, na których odczytano 14 referatów oraz przeprowadzono 12 lekcji pokazowych.

Tymczasem w kwietniu 1946 r. w lwóweckiej szkole siedmioklasowej pracowało 9 nauczycieli, a uczyło się 187 uczniów. Funkcjonowało też 12 sal lekcyjnych. Z powodu braków etatowych, zdarzało się, iż zatrudnieni nauczyciele mieli nawet do 12 godzin nadliczbowych tygodniowo. Szukający oszczędności Inspektor Szkolny z czasem unikał przydzielania wszystkich godzin nadliczbowych, co odbijało się nie tylko na wyjątkowo niskich pensjach nauczycieli, lecz także na możliwości dodatkowej edukacji uczniów.

         Sytuacji nie poprawiło przyznanie nauczycielom od 1 stycznia 1946 r. dodatku mieszkaniowego w wysokości 28 zł miesięcznie. Dodatkowym problemem okazywało się sprawne przekazanie całych poborów. Listy płac dla nauczycieli powiatu lwóweckiego sporządzano, bowiem w Kuratorium. W efekcie nader często wkradały się tam różne błędy. W listopadzie 1946 r. w wyniku takiej pomyłki Kuratorium nie wypłaciło poborów za 1, 2 lub 3 miesiące dla 19 nauczycieli. Zdarzało się, że na listach płac przysyłanych do Lwówka były nazwiska nauczycieli nigdy tu nie zatrudnionych. Dlatego z końcem roku na prośbę Inspektora Szkolnego Bogusława Błaszczyńskiego Kuratorium wydało zgodę, aby listy płac sporządzano według ustalonych przez Inspektorat pieciu rejonów płatniczych. Płatnikiem rejonu lwóweckiego został wspomniany pierwszy kierownik szkoły podstawowej - Kazimierz Banach.

         W 1947 r. Szkołę Powszechną im. „Dzieci Piastów” opuściło pierwszych kilkunastu absolwentów. Następne lata przyniosły ze sobą zwiększoną liczbę kończących tę szkołę. Wynikało to przede wszystkim ze stale zwiększającej się liczby osadników. Dla nich też w budynku szkoły zorganizowano prywatne gimnazjum oraz kursy dla dorosłych.

         Wynikiem starań kierownictwa szkoły i Komitetu Rodzicielskiego budynek szkolny został przywrócony do przyzwoitego stanu. Do roku 1948 r. wyremontowano dach, poprawiono tynki oraz usprawniono urządzenia wodociągowo – kanalizacyjne.

         Z powodu wzrastającej liczby uczniów w roku szkolnym 1951/1952 zdecydowano się kilka klas przenieść do „budynku zastępczego”. Był nim stary klasztor pofranciszkański przy ul. Szkolnej, zwany popularnie „babką”. W ciągu kolejnych dwóch lat prowadzono remont budynku, by zaadoptować go do nauczania. W 1954r. przeniesiono tam resztę klas szkoły podstawowej. Tymczasem pozostałe w starym budynku prywatne gimnazjum, przekształcono w państwową szkołę średnią.

         Budynek poklasztorny był dość ciasny i wymagał ciągłych remontów. Początkowo Inspektor Oświaty nie odmawiał pieniędzy i w sumie zainwestował 0,5 miliona złotych. Niestety naprawy przeprowadzone przez miejscowe przedsiębiorstwo nie przyniosły oczekiwanych efektów i już w 1956 r. zaczął odpadać tynk w dalszej części budynku. W wyniku postępujących zniszczeń szkoła musiała zrezygnować z auli i sali gimnastycznej.

         Ponieważ nadal zwiększała się liczba dzieci, zaczęło robić się coraz ciaśniej. Konsekwencją tego była potrzeba zaadoptowania kolejnego obiektu. Została nim położona przy Alei Wojska Polskiego Spółdzielnia, zwana „budynkiem po szewcach” (dziś wchodzi w skład obiektów Szkoły Podstawowej nr 2). Dzięki temu szkoła zyskała dodatkowe sale lekcyjne, co chwilowo usunęło problem dwuzmianowości. Nadal jednak pozostała kwestia położenia w znacznej odległości od siebie dwóch budynków jednej szkoły.

Kolejne lata powojennego wyżu wymusiły ponowne wprowadzenie zajęć na dwie zmiany. Ten trudny stan postawiono rozwiązać w zupełnie inny sposób. Po uzyskaniu zezwolenia na budowę nowej szkoły, wiosną 1958 r. po zatwierdzeniu projektu 11 – izbowej szkoły wraz z salą gimnastyczną i innymi pomieszczeniami, Jeleniogórskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Terenowego rozpoczęło prace budowlane. Jesienią tego samego roku do budowy nowej szkoły przyłączył się Komitet Rodzicielski, który powołał Społeczny Komitet Budowy Szkoły. W międzyczasie decyzją Krajowego Społecznego Funduszu Budowy Szkół, lwówecka szkoła została wciągnięta na listę Szkół 1000 – lecia.

Ukończona w 1959 r. początkowo funkcjonowała z imieniem „Dzieci Piastów” (świadczą o tym m.in. zachowane pieczęcie na szkolnych dokumentach). Dla rozróżnienia z „babką”, szybko wprowadzono oznaczenie nr 2. Kolejnym etapem było nadanie w 1963 r. szkole imienia „Bohaterów 10-tej Sudeckiej Dywizji Piechoty”.

Ponieważ Szkoła Podstawowa nr 1, nosząca imię „Dzieci Piastów” nadal posiadała nieodpowiedni budynek do prowadzenia zajęć, zdecydowano się w północno-zachodniej części miasta wybudować nowy. W 1964 r. ukończono prace, a młodzież mogła opuścić kilkusetletnie mury „babki”.

Na marginesie. Obecnie w budynku SP nr 1 mieści się lwóweckie gimnazjum im. Jana Pawła II. Ponieważ szkołę im „Dzieci Piastów” rozwiązano przed kilku laty, dziś we Lwówku znajduje się tylko SP nr 2 oraz SP nr 3 (położona w dawnych Płakowicach).

Aleksandra Wrzesińska

nauczyciel kształcenia zintegrowanego w SP nr 2

Bibliografia:

1. Kronika Miasta i Gminy Lwówek Śląski. Tom I.

2. Księga Pamiątkowa Szkoły Tysiąclecia Państwa Polskiego

            (Kronika Szkoły podstawowej nr 2 we Lwówku Śląskim, Tom I)

3. Owsiańska J. Pionierski okres działalności ZNP w powiecie

Lwówek Śląski [W:] Oświata na Dolnym Śląsku, Wrocław 1980.

4. Owsiańska J. Początki szkolnictwa w powiecie Lwówek Śląski

            [W:] Rocznik Jeleniogórski, Tom XXIV, Wrocław 1986.

5. Wrzesiński S. 50 lat Biblioteki Pedagogicznej we Lwówku Śląskim,

            Lwówek Śląski, 2004 (II wyd. 2005).

6. Wrzesiński S. Z dziejów lwóweckiej oświaty. Święta Bożego Narodzenia

 w latach 40-50’tych [W:] Lwówecki Przegląd Powiatowy, XII 2002.